Nedaleko od grada Prijepolja, na reci Mileševki, nalazi se jedno od najvećih duhovnih, kulturnih i umetničkih središta srpskog naroda

Pravoslavna svetinja!
Manastir Mileševa podignut je između planina Zlatar i Jadovnik, na reci Mileševki, u neposrednoj blizini srednjovekovnog puta koji je povezivao primorje i središnji deo srpske države sa istokom. Zahvaljujući živoj karavanskoj trgovini, nastao je manastirski trg, oko kojeg se kasnije razvio grad, današnje Prijepolje.

Od 16. veka pa do danas Mileševa je manastir s velikim brojem monaha. U njemu su 1544. i 1557. godine radile dve štamparije, u kojima su knjige štampane i povezivane. Od prihoda koje je manastir imao razvili su kulturnu i zanatsku delatnost i omogućili da se preduzmu obimnije popravke. Tako je uz crkvu sazidan novi prostor, oslikani su delovi naosa i obnovljene zgrade monaškog naselja.

Zadužbina i grobnica

Manastir Mileševu osnovao je kralj Vladislav, sin kralja Stefana Prvovenčanog i unuk osnivača loze Nemanjića. Predanja kažu da je manastir sazidao odmah nakon stupanja na presto, posle 1234. godine, s namerom da tu bude njegovo grobno mesto. Međutim, neke pojedinosti sa same crkve i fresaka svedoče da je Mileševa mogla nastati i deceniju pre, kad je on bio kraljević koji je upravljao župom Crna stena, na čijem je području manastir nastao.

Kult Svetog Save

Mošti najvećeg srpskog svetitelja Svetog Save počivale su tri veka u Mileševi, stvorivši tako mesto hodočašća za ljude koji su stizali iz različitih krajeva države jer su verovali u njegovu moć isceljivanja. Ovaj osnivač srpske crkve, svetac, zaštitnik i čudotvorac bio je i tema književnih dela i narodnih predanja, koja su se prenosila u najudaljenije krajeve u kojima su živeli Srbi. Želeći da se najsurovije osvete srpskom narodu zbog pobune, Turci su 1594. godine odneli mošti Svetog Save i spalili ih na Vračaru. To, medutim, nije unelo strah i zatrlo kult svetitelja, već se on u srpskom narodu zadržao do danas.

Fresko-slikarstvo

Slikari koji su svojim delima ukrasili Mileševu bili su Grci, školovani u Carigradu, Nikeji ili Solunu, a opisuju život ktitora Vladislava i njegove porodice, uspon i pad čoveka i njegovu ličnu dramu. Zahvaljujući fantastičnoj tehnici, mileševske freske predstavljaju umetnost jedne epohe.

Beli anđeo

Slavu i lepotu mileševskog slikarstva proneo je prikaz Belog anđela na Hristovom grobu.

Jedna od najlepših fresaka koje su stvorene, ne samo u srpskom slikarstvu, nastala je u 13. veku, ali preko nje je u 16. veku bila naslikana neka druga freska. Kad je tokom 20. veka počela obnova Mileševe, ta freska je uklonjena i ispod nje se, posle mnogo vekova, ponovo ukazao prelepi „Beli anđeo“.

Nedavnim istraživanjima otkrivena je freska još jednog anđela koji je nastao početkom 13. veka, kad i čuveni „Beli anđeo“. I ona je neobične lepote i oslikana je živim bojama.

Stradanje Mileševe i njena obnova

Mileševa je više puta razarana, prvi put u 13. veku, tokom napada Kumana. Turci su posle pada srpske srednjovekovne države 1459. godine spalili i porušili delove zidova crkve, da bi 1688. godine i 1782. godine usledila nova razaranja, tokom kojih su izgorele manastirske ćelije i sve ikone. Mileševa je dva puta obnavljana - prvi put u 16. veku, za vreme patrijarha Makarija, da bi 1863. godine crkva konačno dobila svoj današnji izgled.

Mesto krunisanja Tvrtka I Kotromanića

Ovo zdanje zidano je u raškom stilu, po ugledu na starije vladarske zadužbine Žiču i Studenicu. Veliki značaj za srpski narod manastir Mileševa je dobio posle 1236. godine, kad su u njega prenete mošti Svetog Save iz bugarskog mesta Trnovo. U mileševskoj crkvi je 1377. godine Tvrtko I Kotromanić krunisan za kralja Bosne i Srbije jer se Mileševa tada nalazila na teritoriji njegove države, a Stefan Vukčić Kosača se na istom mestu 1446. godine proglasio hercegom od Svetog Save, po čemu je kasnije Hercegovina dobila ime.