ISPOD JERUSALIMA! Kontroverzna iskopavanja ispod SVETOG GRADA otkrivaju milenijume religijskih i kulturnih blaga

GOST-UREDNIK Igor Rill, glavni urednik National Geographica Srbija

Carica Jelena

Predsednik palestinskih vlasti Mahmud Abas žali se da je neprestano kopanje deo kampanje da se 1.400 godina muslimanskog nasleđa preplavi jevrejskim nalazima. „Ovdašnja arheologija nije samo naučno saznanje - to je politička nauka“, dodaje Jusuf Natšeh, direktor Islamske arheologije za Jerusalimski islamski vakuf, religijsku fondaciju koja nadzire muslimanska sveta mesta u Jerusalimu.

Izraelski arheolozi nesumnjivo su među najbolje obučenim na svetu. Ali je isto tako nesumnjivo da se arheologija koristi kao političko oružje u arapsko-izraelskom sukobu, a Izraelci su u prednosti budući da kontrolišu sve dozvole za iskopavanja u Jerusalimu i oko njega. U govoru koji je 2011. godine održao pred Generalnom skupštinom Ujedinjenih nacija izraelski premijer je rekao da u svojoj kancelariji čuva 2.800 godina star pečatni prsten, pronađen pokraj Zapadnog zida, sa upisanim patronimnim prezimenom njegove porodice Netanjahu, navodeći to kao fizički dokaz jevrejske prošlosti Jerusalima. Politika, religija i arheologija odavno su ovde duboko isprepletene. Oko 327. godine rimska carica Jelena nadzirala je rušenje jednog rimskog hrama. „Razgrnula je zemlju, rasula prašinu i pronašla tri raspadnuta krsta“, prema jednom skoro onovremenom izvoru. Postarija majka Konstantina Velikog objavila je da drvo jednog od njih pripada krstu na kojem je Hrist bio razapet. Ono što je dočekano kao istinski krst, najčuveniji od svih hrišćanskih artefakata, podstaklo je interes za svete hrišćanske relikvije. Ubrzo je na tom mestu podignuta Crkva Svetog groba.

Oko 1.500 godina kasnije francuski učenjak i političar Luj-Felisjen Žozef Kanjar de Solsi započeo je prvo arheološko iskopavanje u gradu i podstakao još jedno ludilo. On je 1863. godine iskopao kompleks raskošnih grobova, razjarivši lokalne Jevreje, koji su noću zatrpavali ono što su njegovi radnici danju otkopavali. Nezaplašen, De Solsi je odvukao u Luvr jedan drevni sarkofag sa ostacima za koje je tvrdio da pripadaju nekoj davnoj jevrejskoj kraljici. I drugi evropski istraživači stigli su u potrazi za vlastitim biblijskim blagom. Britanci su 1867. godine poslali jednog mladog Velšanina da ispita jerusalimsko podzemno tle.

Jedan vek kasnije, kad je Izrael zauzeo Istočni Jerusalim, uključujući Stari grad, od arapskih snaga tokom Šestodnevnog rata 1967. godine, jevrejski arheolozi su započeli velika naučna iskopavanja, koja su postala jedan od glavnih načina u naporima mlade države da dokaže i slavi svoje drevne korene. Iskopali su vile jevrejske elite iz prvog veka sa elegantnim mozaicima i oslikanim zidovima. Ali su takođe otkrili delove davno izgubljene Nove crkve, koja je izgrađena 500 godina kasnije i bila druga po značaju posle Crkve Svetog groba, kao i ostatke ogromnog kompleksa koji su sagradili rani muslimanski vladari.

Međutim, neka iskopavanja bila su otvoreno potaknuta religijom. Samo je nekoliko delova Zapadnog zida - ostatak platoa Hrama Iroda Velikog i najsvetije mesto judaizma gde Jevreji mogu da se mole - iznad zemlje, pa je posle Šestodnevnog rata ministarstvo vere započelo poduhvat izlaganja njegove cele dužine kopanjem tunela. Taj rad je pothranjivao muslimanske sumnje da je pravi izraelski cilj probijanje zida i pristup svetom platou.

Drevna kapija

Jednog letnjeg jutra 1981, neposredno pošto su „Otimači izgubljenog kovčega“ i Indijana Džons stigli u bioskope, te sumnje su potvrđene. Čuvari Vakufa naišli su na jednog poznatog rabina kako ruši zid iz krstaškog doba koji je zatvarao drevnu podzemnu kapiju ispod svetog platoa. Rabin je verovao da je izgubljeni (Zavetni) kovčeg sakriven ispod kupole na steni, jedne od najstarijih i najsvetijih islamskih bogomolja.

Petnaest godina kasnije došao je red na izraelske Jevreje da se razbesne. Vakuf je 1996. pretvorio jedan od najimpresivnijih jerusalimskih podzemnih prostora, ogromnu dvoranu s kolonadama stubova ispod jugoistočnog kraja platoa poznatog kao Solomonove štale, od prašnjavog skladišta u prostranu džamiju El Marvani. Tri godine kasnije kancelarija izraelskog premijera odobrila je zahtev Vakufa da otvori novi izlaz zbog sigurnosti mnogobrojnog ljudstva - Izrael kontroliše bezbednost na platou - ali o tome nije obavestila Izraelsku službu za antikvitete.

„Svako ko je vladao Jerusalimom činio je isto: gradio svoju kulu i isticao svoju zastavu“, kaže Veksler-Bdolahova sa smeškom, sagledavajući prošlost baš kao što i iziskuje ovo poštovano i nasilno mesto. „Ali mislim da je jači od svih onih koji nastoje da ga kontrolišu. Niko ne može potpuno da izbriše ono što je bilo pre.“

Više pročitajte u magazinu National Geographic Serbia

NAPISAO: ENDRU LOLER SNIMIO: SAJMON NORFOK