Dečak iz Srbije bio moćniji od sultana: Školovao se u Mileševi, oca je preveo u islam, a majka ga se stidela, jedini je musliman oslikan na fresci

Mehmed-paša Sokolović ubijen je na današnji dan, 11. oktobra 1579. godine u Istanbulu, u 74. godini života.

U narodu je ostala priča da je Mehmed, kada je već bio veliki vezir, posetio svog strica u Mileševi i pitao ga „Spominješ li se kako si me nekada bio?”, a on mu je odgovorio: „Da te nisam bio, ne bi tu sedeo gde sada sediš”.

Bajica je u Jedrenu preveden u islam i dobija ime Mehmed. Bio je dobar učenik, pa je islamski zakon i istoriju učio vrlo predano. Postao je veliki musliman, međutim smatra se da je u sebi sačuvao osnove pravoslavljla koje je usvojio u Mileševi.

Oko 1521. godine mladi Mehmed stupa kao janjičar, zahvaljujući svom stasu i pokazanoj fizičkoj spremnosti, u službu kod defterdara Skendera Čelebija, finansijskog savetnika sultana Slejmana Veličanstvenog koji je bio odgovoran za državnu blagajnu. Kao mlad janjičar Mehmed je učestvovao u Mohačkoj bici 1526. godine i prvoj opsadi Beča 1529. godine u kojima su se najviše istakli upravo janjičari. Nakon pohoda na Beč, Mehmed je u carskoj palati u Jedrenu nastavio školovanje.

Nakon opsade i osvajanja Bagdada 1534. Mehmed je posle 13 godina školovanja u Jedrenu poslat u Topkapi palatu u Istanbulu, gde se ubrzo našao u blizini sultana Sulejmana. Sokolović od dolaska u Topkapi napreduje u dvorskoj hijerarhiji prvo kao rikabdar - lični dvoranin koji je pomagao svom gospodaru da uzjaše konja i pratio ga na putu idući pored njega pešice.

Zatim je postao čohadar, dvoranin kom je glavna dužnost bila da se stara za odeću gospodara i da prilikom svečanosti bude u njegovoj pratnji. Ova titula omogućila mu je da se približi Sulejmanu koji mu je davao posebne zadatke. Potom je unapređen u silahtar-agu, zapovednika carskih štitonoša koji se brinuo o ličnom naoružanju gospodara.

Brzo je napredovao, pa je ubrzo dobio zvanje češnegir-baše, jednog od najopuzdanijih sultanovih ljudi koji je svuda pratio gospodara, upravljao dvorskom trpezom i probao hranu i piće namenjeno sultanu.

Godine 1541. ili 1543. Sulejman Mehmeda postavlja za velikog kapidži-bašu, najstarijeg zapovednika dvorske straže i glavnog čuvara kapija.

U međuvremenu Mehmed Sokolović je svog oca doveo u Carigrad i preveo u islam, pa je Dimitrije postao Džemaludin Sinan-beg. Mehmedova majka se “zastidela kada je videla sjaj, dostojanstvo i veliku moć svog sina”

Nakon smrti Hajrudina Barbarose, postavljen je za kapudan-pašu (komandant osmanske flote) 1546. godine. Posle tri godine, 1549. postaje rumelijski beglerbeg. Mehmed je brzo postao miljenik palate, a posebno posle jednog događaja koji je mletački diplomata opisao: Njegov (Sokolovićev) napredak se dogodio onda kada je zahvaljujući snažnoj konstituciji spasio od utapanja sultaniju Hurem kada se njen brod nasukao. Zahvalna sultanija se od tada postarala za njegovo naglo napredovanje od čuvara dvorske kapije pa sve do položaja velikog vezira.”

Osmanllije su tokom svojih pohoda često imali ratne prepiske sa neprijateljima. „U dopisivanju sa okolnim ugarskim velikašima služio se Mehmed-paša isključivo srpskim jezikom i ćirilicom”, a zahtevao je da se i njemu odgovara na isti način.

Godine 1555. Mehmed-paša Sokolović postavljen je za trećeg vezira. Ulaskom u vezirsko veće, postajao je sve bitnija figura u carstvu, i polako i strpljivo išao napred, ne dozvoljavajući da ga intrige povuku na dno.

Pod direktnim uticajem Mehmeda-paše Sokolovića, 1557. izdat je berat kojim se dozvoljava obnova Pećke patrijaršije, i na patrijaršijski presto postavljen je Makarije Sokolović, njegov rođak. U narednih više od 30 godina, rođaci Sokolovića nasleđivali su jedni druge na čelu Patrijaršije.

Godine 1886. Konstantin Jireček napisao je: „Mehmed Sokolović, koji je dosad bio poznat samo kao turski vojskovođa, bio je u potaji i srpski patriota, svakako samo na crkvenom području i u neku ruku radi porodične politike”, a zatim dodao:
„Sokolovićev odnos prema pećkoj crkvi pokazuje da se kod Srba muslimana u XVI stoleću nikako nije ugasila svest o nacionalnom i verskom poreklu i da su se oni trudili da svoj uticaj kod porte ulože za dobro narodne crkve, jedinog ostatka starog domaćeg državnog organizma”.

Nakon smrti velikog vezira Rustem-paše 1561. godine, drugi vezir Semiz Ali-paša imenovan je za prvog, a Mehmed-paša je postao drugi vezir. Godine 1562. Mehmed-paša Sokolović oženio je Ismahan, ćerku budućeg sultana Selima II, koja je tada imala samo šesnaest godina, i time postao carski zet.

Posle tri godine, 1565, odlukom sultana Sulejmana, Mehmed postaje veliki vezir Osmanskog carstva. Bio je deseti i poslednji veliki vezir kome je Sulejman poverio državnu upravu. Na tom najvišem mogućem položaju ostao je do 1579. godine, za vreme tri sultana: Sulejmana Veličanstvenog, Selima II i Murata III.

Posle smrti sultana Sulejmana naredne 1566. godine, njegov sin Selim pokazao se kao prilično nesposoban i nezainteresovan vladar, pa je Mehmed-paša kao veliki vezir upravljao državom i imao ogromnu moć.

Jakopo Rogaconi je o velikom veziru Mehmedu-paši Skoloviću 1571. godine napisao: „Ovaj upravitelj carstva rođen je u Bosni, ima 56 godina, lepe je pojave i, kao što je jednom prilikom sam rekao, potiče od despota Srbije”.

Mehmed-paša je postao toliko moćan da je za vreme Selima II gotovo samostalno upravljao državom, što su primećivale i strane diplomate.

Frano Gundulić, dubrovački diplomata koji je pratio dešavanja u Osmanskom carstvu i Mehmedov savremenik, napisao je: „Mehmed-paša je svu vlast u carstvu do te mere prigrabio da ambasadori, koji dolaze kod sultana, pregovaraju jedino s njegovim vezirom i s njim sve poslove zaključuju, a Selim im jedino služi za to da mu poljube ruku”.

Selim II umire 1574, a Mehmed-paša ostaje veliki vezir sve do 1579. kada ga sultan Murat III smenjuje. Iste godine je na pašu izvršen atentat 11. oktobra, a veruje se da je ubistvo naručio sam sultan koji se okružio neprijateljima Mehmeda-paše. Sahranjen je u Istanbulu.

Prema jednom predanju, Mehmed-paša je pred svaki susret sa sultanom na nekoliko trenutaka išao u jednu odaju u kojoj se nalazila njegova odeća u kojoj je doveden u Carigrad. To je radio u nameri da se uvek seti svog porekla onda kada slava preti da mu pomuti razum.

U manastiru Piva nalazi se freska na kojoj je prikazan Mehmed-paša Sokolović. To je jedinstven primer da je jedan musliman u turskoj nošnji prikazan u srpskom manastiru.

Mehmed-paša Sokolović nikada nije zaboravio svoje srpsko poreklo, pa je pored obnove Pećke patrijaršije zaslužan i za mnoge zadužbine koje je ostavio širom nekada srpskih zemalja. Po njegovom naređenju 1571. godine je izgrađen most preko Drine u Višegradu (koji je srpski Nobelovac Ivo Andrić opisao u delu „Na Drini ćuprija”). Podigao je još nekoliko mostova u Bosni, Hercegovini i Crnoj Gori. U svom rodnom selu Sokolovićima kod Rudog izgradio je džamiju, a u selu Poblaće kod Priboja, podigao je i crkvu koja je više puta rušena i obnavljana. Takođe, Mehmed-paša Sokolović je bio ktitor mnogim sagrađenim česmama, od kojih je najpoznatija ona u Beogradu, na Kalemegdanu.

U Višegradu je 2017. otkriven spomenik Mehmedu-paši, a 2018. na ulazu u Andrićgrad svečano je na Vidovdan otkriven spomenik Mehmeda-paše Sokolovića i njegovog rođaka Makarija u sklopu obeležavanja stogodišnjice od pobede srpske vojske u Velikom ratu. Prikazani su u bratskom zagrljaju: jedan u odori osmanskog velikog vezira, drugi u odeždi velikodostojnika Srpske pravoslavne crkve.

(Kurir.rs)

 Bonus video: