KAKO SU SE PRVE SRPKINJE IZBORILE ZA ŠKOLOVANJE: Katarina Milovuk bila je najobrazovanija, ona je žena na koju se treba ugledati!

Borba za ravnopravnost žena je vođena na mnogim poljima, ali je jedna od najvažnijih bitaka bila obrazovanje. Ženske osnovne škole koje su osnovane sredinom XIX veka pokrenuli su pojedinci, građanstvo i inteligencija, ne država.

Upravnica Više ženske škole Katarina Milovuk je bila prva Srpkinja koja je tražila pravo glasa – i to dva puta. Najpre se 1898. godine obratila Sudu opštine grada Beograda sa molbom da bude uvedena u birački spisak, a potom Senatu 1901. godine sa zahtevom da pravo glasa dobiju sve zaposlene žene koje se same izdržavaju ili izdržavaju i svoju porodicu.

Ova najobrazovanija Srpkinja tog vremena, nastavnica školovana u Rusiji koja je tečno govorila četiri jezika, bila je udovica bez dece , što joj omogućilo da u časovima dokolice „previše razmišlja o jednakosti muškinja i ženskinja“ (kako je obrazložio predsednik suda). Oba puta je bila odbijena, iako je pohvaljena što plaća porez, odnosno „ispunjava sve opštinske i državne obaveze”. I više od toga – Katarina Milovuk bila je upravnica i predavač na Višoj ženskoj školi u Beogradu, jedan od osnivača Beogradskog ženskog društva, autor nekoliko udžbenika i prevodilac književnih dela…

Ovo je jedna od mnoštva zanimljivosti iz knjige „Sestre Srpkinje” (Izdavačka kuća „Evoluta”), u kojoj autor dr Ana Stolić sa Istorijskog instituta osvetljava deo istorije feminizma na našim prostorima. Osim poznatih Srpkinja poput Nadežde Petrović, dr Drage Ljočić i kraljica Natalije i Drage Obrenović, ona je predstavila široj javnosti manje poznate ličnosti koje su presudno uticale na ostvarivanje ravnopravnosti žena (sestre Milica i Anka Ninković, Delfa Ivanić, Jelena Lozanić, Ljubica Luković…).

– Nastojala sam da razmotrim najvažnije pretpostavke pojave pokreta za emancipaciju žena, od intelektualnog okvira, preko pitanja obrazovanja žena, do odnosa države i prvih ženskih humanitarnih organizacija i patriotskih ženskih udruženja – kaže za naš list dr Stolić. Ona otkriva zaboravljene detalje o Beogradskom ženskom društvu, Kolu srpskih sestara, Srpskom narodnom ženskom savezu…

Bojana Ćebić Radić, urednica izdanja, objašnjava da je ovo prva istorija feminizma objavljena kod nas i da uz knjigu „Evropski feminizmi” autorke Karen Ofen čini celinu i osnovu za sagledavanje evropskog okvira srpskog feminizma.

– Ima mnogo vrednih istraživačkih i izdavačkih poduhvata u vezi sa ženskim pitanjem, ali u njima nije sagledavan fenomen feminizma u odnosu na evropski kontekst i stvaranje nacionalne države u Srbiji u 19. i na početku 20. veka. U tom smislu ova knjiga predstavlja novinu jer doprinosi saznanjima političke istorije Srbije, istorije njene elite, muškaraca i žena, kao i istorije nacionalizma u Srbiji koja bi bez uključivanja ženskog aspekta bila nepotpuna – ističe Ćebić-Radić.

Posebno je zanimljiv deo koji se bavi istorijatom obrazovanja Srpkinja. Nejednakost polova u toj oblasti, primećuje dr Stolić, vidljiva je od ustanovljavanja prvih ženskih osnovnih škola sredinom 19. veka, iza kojih nije stajala država, već ambicija malobrojnih predstavnika inteligencije i građanstva. Ideal školovane devojke mogao se svesti na rečenicu – da bude pismena, nauči strani jezik, ples, crtanje, ručni rad i osnove istorije i zemljopisa.

Radikalni zaokret načinio je ministar prosvete Stojan Novaković, koji je zakonom 1882. godine uveo obavezno osnovno šestogodišnje obrazovanje za svu decu. Pored toga se osnivaju i trogodišnje devojačke škole, kao neka vrsta zanatskih škola. Nekoliko godina posle „Novakovićevog zakona” broj ženskih osnovnih škola je sa 47 porastao na 130, dok je u narednih 15 godina bilo osnovano svega 35 novih škola.

Prema nastavnom planu sa kraja 19. veka, devojčice i dečaci su imali isti broj časova za predmete nauka hrišćanska, srpski jezik, zemljopis sa srpskom istorijom, računica sa geometrijskim oblicima, crtanje i lepo pisanje, ručni rad, pevanje i gimnastika. Jedino je poznavanje prirode bilo podeljeno na deo sa poukama iz poljoprivrede za mušku decu i na pouke za domaćice za devojčice.

Od 1873. direktori gimnazija su počeli da primaju i žensku decu, ali izuzetno i sa dozvolom samog ministra prosvete. Najviše gimnazijalki bilo je u Kragujevačkoj gimnaziji, a prva devojka upisana u Prvu beogradsku gimnaziju bila je ministrova rođaka Leposava Bošković.

Do Prvog svetskog rata, od 1.267 škola samo su 171 bile ženske. Posle mnogo kolebanja, 1905. otvorena je i prva ženska gimnazija u Beogradu, a nekoliko godina ranije i ženska učiteljska škola.

Od 1863. godine do početka 20. veka Viša ženska škola u Beogradu bila je jedina srednja škola za devojke, pod pokroviteljstvom nekoliko kneginja i kraljica (Natalije, Drage, Jelene Karađorđević). Njeno osnivanje su pratile rasprave o tome „da li će ona uticati na gubitak starih vrednosti srpskog društva”. Do 1913. ovu školu je pohađalo 23.000 učenica, uglavnom iz beogradskih činovničkih i trgovačkih porodica.

Uz mnogo otpora, 1905. godine otvoren je i Dom učenica srednjih škola za decu iz unutrašnjosti. Stasavale su generacije sjajnih žena koje su se kasnije dokazale u kulturi, umetnosti, ženskim udruženjima, pa i u „muškim“ profesijama, poput novinarke Mage Magazinović, lekarke Drage Ljočić, glumice Zorke Todosić…

Kada je reč o univerzitetu, do Prvog balkanskog rata indeks je imalo samo 117 devojaka, koje nisu dočekivane blagonaklono i nisu mogle da učestvuju u radu studentskih udruženja. Najčešće su upisivale Filozofski fakultet, a mali broj njih je odlazio na školovanje u inostranstvo.

Muškarac urednik „Domaćice“ Celokupan rad Beogradskog ženskog društva zabeležen je u „Domaćici“ (1879–1941), jedinom ženskom časopisu do Prvog svetskog rata, sa redovnim rubrikama poput higijene, gazdovanja, odevanja, nauke i zabave. Pošto prema Zakonu o štampi žena nije mogla da bude urednik novina, ovaj časopis je sve do 1935. uređivao muškarac. Mnoge novine su imale posebne rubrike i podliske namenjene ženama, a među njima su „Mali žurnal“, „Nedelja“, a kasnije i „Politika“. Najbrojnije vodeničarke, najmanje babica Krajem šezdesetih godina 19. veka u zanimanjima van poljoprivrede radilo je svega 29.000 muškaraca i 20.300 žena, i to najviše u kućnim zanatima, na poslovima prehrane, gde su najbrojnije bile vodeničarke. Trgovinom se bavilo oko 3.800 žena, a kao nadničarki i sluškinja je bilo 2.600 žena. Nova zanimanja, poput babice, tipografkinje i knjigovezničarke, obavljalo je tek oko stotinu žena.

(Kurir.rs/A.M./Politika)

Bonus video: