DAN KADA JE SRBIJA REKLA NE! Godišnjica martovskog puča 1941. godine! Bolje rat nego pakt, bolje grob nego rob

BEOGRAD - Danas se navršava se 81 godina od 27-martovskog vojnog prevrata 1941. godine, kojim je poništeno pristupanje Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu i zbačena Vlada Cvetković-Maček, koja je potpisala taj sporazum dva dana ranije.

Velike manifestacije dvadesetsedmog marta upamćene su po parolama "Bolje rat nego pakt" i "Bolje grob nego rob", mada su najčešći bili poklici kralju i slobodi, poput "Živeo kralj, živela vojska, dole izdajnici". Britanski lider Čerčil izjavio je, pošto se dogodio dvadesetsedmomartovski državni udar u Beogradu, da je "Jugoslavija pronašla svoju dušu".

Pučem je, de facto, poništeno potpisivanje Protokola o pristupanju Kraljevine Jugoslavije Trojnom paktu, čija su okosnica bili Nemačka, Italija i Japan.

Posle mučnih pregovora, pošto odugovlačenje Berlin više nije tolerisao, a nakon ocene da je Kraljevina Jugoslavija strategijski u bezizlaznom položaju, i da se nikakva pomoć od saveznika ne može dobiti, u Beču su 25. marta 1941, Protokol o pristupanju Trojnom paktu, u ime kraljevske vlade potpisali ministar predsednik Dragiša Cvetković i ministar inostranih poslova Aleksandar Cincar-Marković.

Namesništvo, čija je prva ličnost bio knez Pavle Karađorđević, koje je vodilo zemlju u skladu s testamentarnom željom kralja Aleksandra, ubijenog u Marselju 1934, uklonjeno je državnim udarom, a maloletni kralj Petar II proglašen je punoletnim. Knez namesnik Pavle poslat je u progonstvo.

Planeri i izvođači puča bili su pripadnici neformalne grupe uglavnom vazduhoplovnih oficira i pojedinaca iz redova jedinica garde. A neka vrsta političke pozadine bili su intelektualci okupljeni u "Srpskom kulturnom klubu".

Centralna ličnost državnog udara bio je vazduhoplovni general Dušan Simović, potonji predsednik vlade, ali je sasvim izvesno da je iza njega stajao general Borivoje Mirković, pravi mozak državnog udara, a istaknutu ulogu imao je i major Živan Knežević.

Nikada nije potpuno rasvetljeno, ali je opšte prihvaćeno uverenje, i među stručnjacima, da je presudan podsticaj državnom udaru, u tako prelomnom trenutku, ima uticaj inostranstva, Londona, ali i Moskve. General Mirković nije ni krio kontakte sa Tomasom Maplbekom ili britanskim poslanikom Ronaldom Kembelom.

General Simović je uz položaj načelnika Glavnog generalštaba, preuzeo i ulogu predsednika Saveta ministara (vlade). Slobodan Jovanović, ugledni pravnik, akademik, prvi put je dobio i političku funkciju, izuzimajući ulogu koju je imao u sklopu "Srpskog kulturnog kluba".

Izgnani knez Pavle, iako potpuni anglofil, tertiran je od britanske, istina ratne vlade, izuzetno grubo. Nema nikakve dileme da su sve simpatije kneza Pavla, i uopšte srpske javnosti a posebno tadašnjih intelektualnih, kulturnih i političkih elita bile na strani saveznika, u slučaju kneza Pavla posebno na strani Londona.

Međutim, saznanje da je Kraljevina Jugoslavija u potpunom okruženju, da se Nemačke trupe nalaze u okolnim zemljama, a da se nikakva pomoć od saveznika ne može dobiti, naveli su kneza namesnika da ipak, iako sasvim nevoljno, pristane na potpisivanje Protokla o pristupanju Trojnom paktu. Sve s namerom da zemlja izbegne učešće u ratu. Sporazumom je inače Kraljevini Jugoslaviji garantovano da se od nje neće zahtevati učešsće u nemačkim ratnim naporima.

Knez Pavle je, posle puča, prvobitno zatočen u unutrašnjosti Kenije a docnije mu je dozvoljen boravak u Južnoj Africi. Posle Drugog svetskog rata nastanio se u Parizu.

Srpske opozicione stranke i patriotske grupe, kao i Srpska crkva oduševljeno su primili vest o državnom udaru.

Usledio je 6. aprila masivni brutalni napad Nemačke, Italije, Bugarske i Mađarske.

Jugoslavija je raskomadana, a nacistički okupatori i njihovi saveznici formirali su ustašku tzv. Nezavisnu državu Hrvatsku, kao i veliku Albaniju.

Sudovi u Srbiji rehabilitovali su nekolicinu učesnika događaja od 25. i 27. marta 1941. godine, poput Dragiše Cvetkovića, Slobodana Jovanovića, Živana Kneževića, kao i kneza Pavla Karađorđevića. Svi oni su osuđeni na političkim procesima po okončanju Drugog svetskog rata.

Posmrtni ostaci kneza Pavla preneti su oktobra 2012. u porodičnu grobnicu Karađorđevića u kripti hrama Svetog Georgija na Oplencu. Zemni ostaci Slobodana Jovanovića sahranjeni su u Aleji zaslušnih građana u Beogradu, decembra 2011. godine.

Na Oplencu je maja 2013. sahranjen i poslednji, nesrećni kralj Jugoslavije Petar II Karađorđević, kojeg su pučisti 27. marta 1941. proglasili punoletnim, a koji je tokom Aprilskog rata odveden iz svoje zemlje da se u nju vrati tek posthumno 2013. godine.

Vredi primetiti, u britanskoj javnosti, istoriografiji i medijima, posle njegove smrti, knez Pavle nije predstavljan kao tokom rata, grubo i netaktično, nego upravo suprotno, kao ličnost koja je u nemogućim okolnostima te 1941, sve učinila kako bi spasla svoju zemlju od rata.

Kurir.rs/RTV